Nguy cơ xảy ra sốc nhiệt đặc biệt cao trong các giải thi đấu mùa hè, khi nhiệt độ ngoài trời có thể lên tới 40 độ, khiến nhiệt độ trong cơ thể càng tăng cao do vận động mạnh.
Các giải chạy mùa hè từ bán chuyên đến chuyên nghiệp đã bắt đầu sôi động từ đầu tháng 6. Đây cũng là “đặc sản” không thể thiếu vào mỗi mùa hè. Tuy nhiên, các nhà tổ chức cũng cần phải lưu ý đến một vài vấn đề về an toàn sức khỏe cho các vận động viên. Nắng nóng thường được các nhà nghiên cứu đề cập đến như một nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những sự cố nguy hiểm trên đường chạy, đặc biệt là rủi ro sốc nhiệt.
Nội dung
1. Sốc nhiệt là gì?
Sốc nhiệt là hình thức tổn thương cao nhất do hiện tượng nhiệt độ cơ thể tăng nhanh/cao. Hiện tượng này thường được gọi bằng những từ dân dã như: say nắng, say nóng. Trong đó, nhẹ là say nắng, say nóng, nặng hơn là kiệt sức do nhiệt và nặng nhất là sốc nhiệt.
Định nghĩa về sốc nhiệt là nhiệt độ trung tâm cơ thể cao quá 40 độ C kèm theo có rối loạn chức năng thần kinh trung ương. Nhẹ sẽ mất định hướng, rối loạn tri giác, nặng thì hôn mê. Thống kê cho thấy đây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở những người bình thường tập luyện thể thao.
Sốc nhiệt được chia ra làm 2 loại
Sốc nhiệt không do gắng sức (sốc nhiệt kinh điển)
Tình trạng này thường xảy ra sau khi tiếp xúc với thời tiết nóng và ẩm, đặc biệt là trong thời gian dài hai ngày trở lên. Sốc nhiệt kinh điển thường gặp nhất ở người cao tuổi, trẻ em, và những người có bệnh lý mãn tính.
Sốc nhiệt do gắng sức (Exertional Heat Stroke, viết tắt EHS)
Hiện tượng này xảy ra khi nhiệt độ cơ thể tăng lên hơn 40,5 độ C bởi các hoạt động thể lực với cường độ cao trong thời tiết nóng, theo American College of Sport Medicine. Bất cứ ai luyện tập hoặc làm việc trong thời tiết nóng đều có thể bị sốc nhiệt do gắng sức, ngay cả với các vận động viên (VĐV) chuyên nghiệp.
Đơn cử tại Giải điền kinh Cúp Tốc độ năm 2020 tại sân Thống Nhất (TP.HCM), tuyển thủ quốc gia Nguyễn Thị Huyền đã ngất xỉu vì sốc nhiệt, sau khi thi đấu xong nội dung 400m rào. Trước khi thi đấu, cô đã bị sốt. Do vậy, với thể trạng vốn yếu hơn so với ngày thường, việc thi đấu dưới nắng nóng đã khiến một VĐV chuyên nghiệp như Nguyễn Thị Huyền không thể gắng gượng được.
Các triệu chứng của sốc nhiệt
Nhiệt độ trung tâm tăng cao
Tuy nhiên hiện nay chưa có thiết bị đo nhiệt ngoài cơ thể nào được chứng minh có thể đo chính xác nhiệt độ trung tâm của VĐV trong trời nóng và cho thấy họ đang bị tăng thân nhiệt. EHS không thể được chẩn đoán bằng các thiết bị đo nhiệt ngoài cơ thể, bao gồm đo qua đường miệng, màng nhĩ, thái dương, miếng dán trên trán, nách.
Thiết bị chính xác nhất trong trường hợp này là loại nhiệt kế đo qua đường hậu môn để đo nhiệt độ trực tràng.
Rối loạn chức năng thần kinh trung ương
Dấu hiệu này có thể biểu hiện ở nhiều mức độ, bao gồm: mất định hướng, đau đầu, hành vi không thích hợp, kích thích, cảm xúc không ổn định, lẫn lộn, thay đổi nhận thức, hôn mê hoặc co giật…
Có một quan niệm sai lầm là VĐV nếu bị sốc nhiệt nhưng vẫn tỉnh táo thì nghĩa là mọi việc vẫn ổn. Thực tế, rất nhiều VĐV sắp rơi vào tình trạng EHS ban đầu vẫn có vẻ tỉnh táo, nhưng thực ra lại sắp tiến triển thành bệnh trạng nặng hơn. Quá trình bệnh khởi phát mà thần kinh vẫn đang tỉnh táo có thể khiến các nhân viên y tế đánh giá sai tình hình. Chẩn đoán có thể trở nên không rõ ràng hoặc bị chậm trễ.
Giai đoạn minh mẫn này (gọi là khoảng tỉnh) thường trùng khớp với một tình trạng rối loạn chức năng nhỏ trong hệ thần kinh trung ương mà rất khó nhận ra.
Các tổn thương khác
Đó là các biểu hiện lâm sàng rất đa dạng, đa số là hiện tượng nhịp tim nhanh và tụt huyết áp. Ngoài ra có thể có nhịp thở nhanh, chóng mặt, buồn nôn, tiêu chảy, yếu chân tay, vã mồ hôi, mất nước, khô miệng, khát, chuột rút, mất chức năng của cơ, lảo đảo mất thăng bằng.
Tuy nhiên, có một số tài liệu viết rằng các vận động viên sẽ ngừng ra mồ hôi khi họ bắt đầu bị sốc nhiệt. Điều này là không chính xác. EHS xảy ra trong khi đang tập ở cường độ cao trong trời nóng. Do vậy, các vận động viên hầu hết đều tiếp tục ra mồ hôi ồ ạt khi quỵ ngã. Quan niệm phổ biến nhưng hoàn toàn sai lầm này về EHS có thể làm chậm việc chẩn đoán bệnh và làm tăng mức độ nguy hiểm của sốc nhiệt.
Biến chứng của sốc nhiệt do gắng sức
EHS có thể dẫn tới một số biến chứng trong quá trình hồi sức và sau đó như: rối loạn điện giải và chuyển hoá, co giật, mê sảng kích thích, suy hô hấp, hội chứng suy hô hấp cấp, tiêu cơ vân, tổn thương thận cấp (thường đi kèm với tiêu cơ vân), tổn thương gan, đông máu nội mạch rải rác (DIC), xuất huyết tiêu hoá và tổn thương ruột do thiếu máu, tổn thương cơ tim, rối loạn nhịp tim…
2. Xử trí sốc nhiệt do gắng sức
Hai nguyên tắc cơ bản của xử trí sốc nhiệt do gắng sức là xác định đúng tình trạng sốc nhiệt của VĐV và tiến hành sơ cứu hạ nhiệt cơ thể để tránh biến chứng. Vì thế, ban tổ chức cần lưu ý rằng xử trí sốc nhiệt tốt bao gồm cả xử trí tại hiện trường lẫn điều trị trong bệnh viện, trong đó hạ nhiệt nhanh là tối quan trọng. Nếu không xử trí kịp thời, sốc nhiệt có thể dẫn tới các biến chứng nguy hiểm như kể trên.
Ngay cả với những VĐV chưa có tổn thương cơ quan đích (hệ thần kinh trung ương, gan, thận,…), hiện tượng thân nhiệt trung tâm tăng cao > 40ºC cũng là một dấu hiệu cần đặc biệt lưu ý và cần xử trí kịp thời.
Dưới đây là các bước xử trí tình trạng sốc nhiệt mà ban tổ chức các giải chạy cần nắm rõ để thực hiện trong tình xuống không may xảy ra.
Đánh giá nhanh tại hiện trường
Biện pháp đầu tiên là đánh giá và kiểm soát đường thở, nhịp thở, tuần hoàn (bắt mạch, đo nhịp tim).
Xác định tình trạng vận động viên
Đo các dấu hiệu sinh tồn gồm mạch, huyết áp, và nhiệt độ ở trực tràng. Chỉ có nhiệt độ trực tràng mới phản ánh trung thành nhiệt độ trung tâm cơ thể. Chẩn đoán sốc nhiệt khi nhiệt độ trung tâm cơ thể cao ≥ 40°C trong hoàn cảnh có rối loạn ý thức, tri giác. Lúc này, người bệnh cần phải được hạ nhiệt gấp.
Nếu nhân viên y tế có mặt tại chỗ, có sẵn các thiết bị cần thiết để hạ nhiệt tích cực (như bể nước đá, khăn lạnh, xô nước lạnh) và không cần phải điều trị cấp cứu nào khác ngoài việc hạ thân nhiệt gấp, tốt nhất là nên theo nguyên tắc “hạ nhiệt trước, vận chuyển sau”.
Khi đã hạ nhiệt đến nhiệt độ hợp lý (38,9°C), bệnh nhân được chuyển gấp tới cơ sở cấp cứu gần nhất.
Nếu không đủ điều kiện hạ nhiệt tại chỗ, đặc biệt là nếu bệnh nhân có các vấn đề khác (như co giật) yêu cầu can thiệp y tế, bệnh nhân cần được chuyển ngay lập tức tới cơ sở cấp cứu gần nhất. Việc hạ nhiệt có thể được thực hiện trong khi vận chuyển với cách hạ nhiệt hiệu quả nhất có thể.
Tiến hành làm mát cơ thể
Hạ nhiệt gấp là chiến lược hiệu quả nhất để cải thiện thương tật và tỷ lệ tử vong do sốc nhiệt. Cần tiến hành hạ nhiệt ngay khi có thể và trong vòng 30 phút từ khi có biểu hiện triệu chứng.
Các bước chính bao gồm:
- Kích hoạt hệ thống cấp cứu ngay lập tức bằng cách gọi nhân viên y tế hoặc 115. Nếu nhân viên y tế có mặt tại chỗ và không có tình trạng cấp cứu y tế nào khác ngoài sốc nhiệt, thì nên hạ nhiệt trước rồi mới vận chuyển bất kỳ khi nào có thể;
- Tháo bỏ tất cả các thiết bị trên người VĐV, cởi hoặc nới lỏng quần áo để giúp cơ thể thải nhiệt nhanh hơn;
- Đưa VĐV tới chỗ có bóng râm, có thể đưa vào phòng điều hoà nhiệt độ;
- Ngâm VĐV vào bể nước đá để hạ nhiệt khẩn cấp. Nhiệt độ nước đá nên lạnh từ 2°C đến 15°C. Cơ thể VĐV được phủ bằng nước đá càng kín càng tốt. Nếu việc phủ kín toàn thân không thể thực hiện được, thì ưu tiên phủ phần thân người càng nhiều càng tốt (trừ đầu và chân tay). Tuy nhiên, chú ý giữ phần đầu và cổ vận động viên trên mặt nước. Một hoặc hai người hỗ trợ có thể thực hiện việc này bằng cách luồn khăn hoặc vải dài dưới nách và quanh trước ngực người bệnh để giữ.
Kết
Trên đây là những chia sẻ về hiện tượng sốc nhiệt và các phương án xử lý tình trạng này. Các nhà tổ chức nên lưu ý bổ sung vào kế hoạch tổ chức giải chạy, đặc biệt là các giải chạy marathon vào mùa hè. Ngoài ra, ban tổ chức cũng nên cân nhắc việc thực hiện giải chạy nếu tình hình thời tiết quá nắng nóng và khả năng rủi ro sốc nhiệt xảy ra cao.
Đọc thêm: 07 cách phòng tránh sốc nhiệt cho vận động viên trong giải chạy mùa hè
Backstage News
Nguồn: Tổng hợp
